Το ανθρώπινο σώμα είναι πλήρως προσαρμοσμένο στις αλλαγές του περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να ακολουθεί τις περιστροφές της Γης. Αυτό που ονομάζουμε βιολογικό ρολόι είναι ο λεγόμενος κιρκαδιανός (ή κιρκαδικός ή κιρκάδιος) ρυθμός, δηλαδή η προσαρμογή του βιολογικού ρυθμού στις δύο φάσεις της ημέρας, την ημερήσια και τη βραδινή. Στους ανθρώπους η ημερήσια φάση συνοδεύεται από την αύξηση της ενεργητικότητας και της θερμοκρασίας του σώματος, και από τη μείωση έως και την αναστολή της έκκρισης διαφόρων ορμονών, ενώ η νυχτερινή φάση χαρακτηρίζεται από τον ύπνο, τη μείωση της θερμοκρασίας του σώματος και την αύξηση της έκκρισης ορμονών.

Μάλιστα ο ύπνος, εκτός από απαραίτητος για την ανάπαυση του νευρικού και μυϊκού συστήματος, είναι και σημαντικός για την αποκατάσταση των κυτταρικών λειτουργιών στον εγκέφαλο αλλά και σε όλο το σώμα. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι επιδόσεις ενηλίκων που είναι ξύπνιοι για 17 ώρες πέφτουν σε τέτοιο επίπεδο σαν να έχουν 0,05% αλκοόλ στο αίμα, ποσοστό που είναι το νόμιμο όριο οδήγησης σε πολλές χώρες. Τις τελευταίες δεκαετίες οι επιπτώσεις της έλλειψης ποιοτικού και ποσοτικού ύπνου απασχολούν έντονα τους μελετητές καθώς χαρακτηρίζονται «παράγοντας κινδύνου» με δεδομένο ότι σχετίζονται με τα ατυχήματα·  για παράδειγμα, μέχρι το 2020 οι θάνατοι σε τροχαίο εξαιτίας της κούρασης ή της έλλειψης ύπνου του οδηγού αναμένεται να είναι 230.000-345.000 παγκοσμίως.

Οι διαταραχές του ύπνου θεωρούνται πολύ κοινό κλινικό και ψυχιατρικό εύρημα, όχι μόνο στους ηλικιωμένους (είναι γνωστό ότι η γήρανση φέρνει και αλλαγές που σχετίζονται με την ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου), αλλά και σε άλλες ομάδες πληθυσμού. Οι πλέον γνωστές διαταραχές με σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής είναι οι αναπνευστικές, που περιλαμβάνουν το ροχαλητό και την υπνική άπνοια. Επίσης είναι οι υπερυπνίες (υπνηλίες), η αϋπνία και η ανώμαλη κινητική συμπεριφορά κατά τον ύπνο (π.χ. κινήσεις, τινάγματα).

Σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται ότι το 9-21% των γυναικών και το 24-31% των ανδρών εμφανίζουν προβλήματα με την αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου. Το έντονο και χρόνιο ροχαλητό είναι η πρώτη ένδειξη για μια δυνητικά επικίνδυνη διαταραχή που ονομάζεται αποφρακτική άπνοια, και η οποία είναι ο πιο συχνός τύπος άπνοιας. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου ανήκουν κυρίως οι άνδρες μέσης ηλικίας με αυξημένο σωματικό βάρος.

Το ροχαλητό δημιουργείται όταν ο αέρας περνά μέσα από αεραγωγούς που δεν είναι τελείως ανοιχτοί και δονεί τα τοιχώματά τους. Αν και περίπου ο ένας στους τρεις ενήλικες έχει εργώδη και θορυβώδη αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου, εντούτοις προειδοποιητικό σημάδι είναι και οι παύσεις ανάμεσα στο ροχαλητό που υποδηλώνουν άπνοιες. Κάθε φορά που σταματά η αναπνοή το οξυγόνο στο αίμα μειώνεται και η καρδιά δουλεύει περισσότερο για να κυκλοφορήσει το αίμα. Έτσι ο ύπνος διαταράσσεται μιας και υπάρχει μια «αφύπνιση» προκειμένου να ανοίξουν οι αεραγωγοί. Σε αυτό το σημείο αρχίζει πάλι το ροχαλητό· οι άπνοιες και οι «αφυπνίσεις» μπορεί να είναι δεκάδες ή εκατοντάδες κάθε νύχτα με αποτέλεσμα ο ύπνος να μην έχει συνέχεια, να είναι διακεκομμένος.

Μελέτες έχουν δείξει ότι εάν η αποφρακτική άπνοια δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να οδηγήσει σε αρτηριακή υπέρταση, ενώ συμβάλλει και στην αύξηση της συχνότητας της στεφανιαίας νόσου, του εμφράγματος του μυοκαρδίου, των αγγειακών εγκεφαλικών και της καρδιακής ανεπάρκειας. Ωστόσο τα πρώτα της «συμπτώματα» είναι ορατά κάθε μέρα για τον ασθενή που ξυπνά κατά τη διάρκεια της νύχτας με αίσθημα ασφυξίας, που κάνει ανήσυχο ύπνο, που ξυπνά πολλές φορές για να πάει στην τουαλέτα, που σηκώνεται κουρασμένος και με πονοκέφαλο, που έχει στυτική δυσλειτουργία και μειωμένο ερωτικό ενδιαφέρον, και που εμφανίζει υπνηλία και κακή διάθεση κατά τη διάρκεια της μέρας.

Στους ενήλικες η αποφρακτική άπνοια μπορεί να οφείλεται σε ανατομικούς παράγοντες (μικρότερη κάτω γνάθος ή μικρότερο άνοιγμα φάρυγγα ή μεγάλη γλώσσα ή μεγάλες αμυγδαλές που στενεύουν την είσοδο των αεραγωγών), αλλά μπορεί να σχετίζεται και με το αυξημένο σωματικό βάρος, την εμμηνόπαυση, τον υποθυρεοειδισμό, ή με τη χρήση οινοπνευματωδών, ηρεμιστικών και υπνωτικών που χαλαρώνουν περισσότερο τον μυϊκό τόνο και προδιαθέτουν για στένωση των αεραγωγών. Επίσης, για άγνωστους μέχρι στιγμής λόγους, σε ορισμένους ανθρώπους οι μύες του φάρυγγα μπορεί να χαλαρώνουν υπερβολικά, ενώ σε άλλες περιπτώσεις το πρόβλημα εντοπίζεται στο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Ένας άλλος τύπος άπνοιας είναι η κεντρική, που εμφανίζεται σε ανθρώπους άνω των 60 ετών και σχετίζεται με τη βαριά καρδιακή ανεπάρκεια. Σε αυτή την περίπτωση οι αεραγωγοί κατά τη διάρκεια του ύπνου παραμένουν ανοιχτοί, αλλά το διάφραγμα και οι θωρακικοί μύες σταματούν να δουλεύουν με αποτέλεσμα την πτώση των επιπέδων οξυγόνου. Τότε ερεθίζονται τα ειδικά κέντρα στον εγκέφαλο και γίνεται επανέναρξη της αναπνοής και «αφύπνιση». Στους περισσότερους η συγκεκριμένη διαταραχή είναι ήπια, αν και όσοι έχουν κεντρικές άπνοιες ξυπνούν πιο συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας σε σχέση με όσους έχουν αποφρακτικές άπνοιες. Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα γίνεται εντονότερο και πιο σοβαρό όταν υπάρχουν και άλλες παθήσεις, ειδικά νευρολογικές.

Το πόσο σοβαρή είναι μια διαταραχή ύπνου μπορεί να εκτιμηθεί με τη λήψη καλού ιστορικού, με ωτορινολαρυγγολογικό έλεγχο, σπιρομέτρηση και από τα αποτελέσματα της πολυσωματογραφικής  μελέτης ύπνου (πολυσομνογράφημα). Το τελευταίο είναι μια μέθοδος εξέτασης της υπνικής άπνοιας και άλλων διαταραχών που απαιτεί από τον ασθενή την παραμονή του σε εξειδικευμένο εργαστήριο καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας. Εναλλακτικά και υπό προϋποθέσεις η καταγραφή μπορεί να γίνει στο σπίτι με ειδική συσκευή.

Τα αποτελέσματα της μελέτης ύπνου και το ιστορικό του ασθενούς θα καταδείξουν και την ενδεδειγμένη θεραπεία που μπορεί να είναι μια μάσκα ύπνου συνδεδεμένη με συσκευή CPAP που πιέζει τον αέρα και εμποδίζει την κατάρρευση της αναπνευστικής οδού, ειδικές οδοντιατρικές κατασκευές, αλλαγές στον τρόπο ζωής (π.χ. απώλεια βάρους), ή ακόμα και χειρουργική θεραπεία.