Στην επείγουσα ιατρική, στην αναισθησιολογία, στη χειρουργική –αλλά και κατά τη διάρκεια κάθε χειρουργικής πράξης–, σε κάθε ασθενή με αναπνευστικά ή καρδιολογικά προβλήματα, και φυσικά στις μονάδες εντατικής θεραπείας μία από τις απλούστερες εξετάσεις που μπορεί να συναντήσει κανείς είναι η παλμική οξυμετρία. Μέσω αυτής μετράται η οξυγόνωση, δηλαδή ο κορεσμός του οξυγόνου στο αίμα, ή καλύτερα το ποσοστό της αιμοσφαιρίνης που μεταφέρει οξυγόνο. Τα αποτελέσματα αυτής της απλής, μη επεμβατικής και ανώδυνης εξέτασης χρησιμοποιούνται ως γενικός δείκτης για την παρακολούθηση της λειτουργίας του αναπνευστικού συστήματος, ενώ χρησιμοποιούνται και για να καθορίσουν ποιοί ασθενείς πάσχουν από υποξία, δηλαδή ποιοι έχουν χαμηλό οξυγόνο στο αίμα ή χαμηλή προσφορά οξυγόνου στα κύτταρα.

Πλέον τα οξύμετρα συγκαταλέγονται στα πιο διαδεδομένα ιατρικά μηχανήματα μιας και δίνουν πληροφορίες για δύο από τα πέντε ζωτικά στοιχεία, τη συγκέντρωση οξυγόνου και τη συχνότητα των σφυγμών – στην καθημερινή ιατρική συναντούμε οξύμετρα δακτύλου, καρπού, χειρός, επιτραπέζια, παιδιατρικά, βρεφικά, ακόμα και κτηνιατρικά.

Συνήθως το οξύμετρο προσαρμόζεται στο δάχτυλο. Δύο ξεχωριστές δέσμες υπέρυθρου φωτός «κοιτούν» μέσα στα τριχοειδή αγγεία και αντανακλούν την ποσότητα του οξυγόνου στο αίμα μαζί με τον αριθμό των καρδιακών παλμών. Μια φυσιολογική μέτρηση σε κανονικό υψόμετρο θα πρέπει να δείχνει κορεσμό οξυγόνου 96-98% και σε υψόμετρο 1.600 μέτρων το ποσοστό θα πρέπει να είναι 92-94%. Τιμές κάτω από το 92% υποδηλώνουν υποξαιμία, ενώ τιμές κάτω από το 89% υποδηλώνουν αναπνευστική ανεπάρκεια που σημαίνει ότι εάν δεν υπάρχει κάποιος αναστρέψιμος παράγοντας είναι υποχρεωτική η χορήγηση οξυγόνου.

Πριν από τα παλμικά οξύμετρα η εκτίμηση της επάρκειας των επιπέδων του οξυγόνου στο αίμα γινόταν επεμβατικά με τη λήψη αερίων από τις αρτηρίες και για τα αποτελέσματα  χρειάζονταν 20 με 30 λεπτά, χρόνος πολύτιμος αν σκεφτεί κανείς ότι  αρκούν μόλις πέντε λεπτά χαμηλής οξυγόνωσης για να προκληθούν σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες. Όμως η εφεύρεση των βιο-μηχανικών Takuo Aoyagi και Michio Kishi το 1972 άλλαξε τη ζωή χιλιάδων ασθενών με αναπνευστικά (κυρίως ΧΑΠ) ή καρδιακά προβλήματα, βοήθησε στη διάγνωση ορισμένων διαταραχών ύπνου (άπνοια και υπόπνοια), ενώ έχει αποδειχθεί χρήσιμο εργαλείο για τους πιλότους, τους ορειβάτες και τους αθλητές μιας και τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα τους μπορεί να παρουσιάσουν κατακόρυφη πτώση.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η παλμική οξυμετρία αν και παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την οξυγόνωση και τον κορεσμό της αιμοσφαιρίνης, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τα αέρια αίματος που ελέγχονται στο εργαστήριο, διότι σαν εξέταση δεν παρέχει καμία ένδειξη για άλλες παραμέτρους της αναπνευστικής λειτουργίας, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το pH. Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα της εξέτασης, όπως η μειωμένη ροή αίματος στα περιφερειακά αγγεία (αγγειοπάθειες), η σοβαρή αναιμία, τα ψυχρά άκρα ή η εφίδρωση, η πρόσφατη χορήγηση σκιαγραφικού και το κάπνισμα.